Khi HLV Jose Mourinho bị Chelsea sa thải lần thứ hai trong sự nghiệp hồi cuối năm ngoái, một người học trò cũ của ông tại Real Madrid đã đưa ra nhận định rằng: “Trong những cuộc họp của đội một Real, rất ít khi Mourinho nói về chiến thuật với các cầu thủ. Hãy nhìn vào cái cách mà Mourinho dẫn dắt Inter loại Barcelona tại Champions League 2010. Lối chơi của họ là phòng ngự phản công dù ông ấy nắm trong tay khá nhiều ngôi sao chất lượng. Có lẽ, giờ đây hệ thống chiến thuật mà ông ấy sử dụng đã lỗi thời mất rồi”.

Thật khó để tìm ra lý do tại sao một Chelsea sở hữu sức mạnh vô địch ở mùa giải 2014/15 lại chỉ thắng nổi 4 trong 16 trận đầu mùa và cách nhóm xuống hạng vỏn vẹn 1 điểm. Liệu có phải lời nguyền “mùa giải thứ ba” đã quay lại ám ảnh Mourinho? Hay những tính toán sai lầm của ông ở kỳ chuyển nhượng hè đã làm hại Chelsea? Dù nguyên nhân dẫn đến vấn đề của The Blues có là gì thì có một điều NHM có thể dễ dàng nhận thấy là cảm quan chiến thuật của “người đặc biệt” đã không còn nhạy bén như trước.

Trong ba năm dẫn dắt Real Madrid và hơn hai mùa giải nắm quyền ở Stamford Bridge, Mourinho gần như chỉ sử dụng duy nhất chiến thuật 4-2-3-1. Hệ thống này khá phổ biến tại giải Ngoại hạng Anh nhưng đó cũng là lý do các đội bóng đại diện của xứ sở sương mù luôn gặp khó khăn khi vươn ra đấu trường châu lục. Hầu như những CLB hàng đầu thế giới như Barcelona, Bayern Munich, Juventus, PSG hay Atletico Madrid đều bỏ xó chiến thuật này từ lâu. Carlo Ancelotti cũng nhanh chóng gạt phăng chiến thuật 4-2-3-1 ngay khi đến thay thế Mourinho tại sân Bernabeu.

Trong sơ đồ này, các cầu thủ Chelsea luôn giữ vị trí và rất ít để đội hình bị xáo trộn. Điều đó khiến cho The Blues trở nên dễ đoán hơn bao giờ hết và gặp vất vả trước mọi đội bóng tại Premier League. Một đội bóng hàng đầu hiện giờ luôn phải thay đổi đội hình xuất phát mỗi trận đấu để gây bất ngờ cho đối phương, qua đó tăng khả năng giành chiến thắng. Bayern Munich của Pep Guardiola đã thay đổi đội hình xuất phát 99 trận liên tiếp trong hai mùa giải đã qua. Max Allegri cũng đưa Juventus tới trận chung kết Champions League năm ngoái nhờ khả năng xoay chuyển chiến thuật từ 4-2-3-1 sang 3-5-2, 4-4-2 hay 4-3-3 ngay ở trong một trận đấu. Còn Chelsea của Mourinho ở mùa giải 2014/15 có tới 10 cầu thủ ra sân ít nhất 26 trận tại Premier League và 3 người trong số này góp mặt đủ cả 38 trận.

Bên cạnh đó, việc Mourinho ưa sử dụng những tiền đạo cao to làm tường tốt mà đại diện tiêu biểu là Didier Drogba càng khiến cho chiến thuật triển khai bóng của ông dễ dàng bị nắm bắt và hóa giải. Trên thực tế, mẫu tiền đạo này đang ngày càng lỗi thời. Barcelona sở hữu một hàng tấn công siêu khủng dựa trên bộ ba tiền đạo nhỏ con nhưng sở hữu kỹ thuật và khả năng phối hợp tốt. Những mũi nhọn tấn công quan trọng của Manchester City như Sergio Aguero hay David Silva đều không có thể hình nổi trội. Juventus và Atletico Madrid cũng đang xây dựng một hệ thống tấn công dựa trên những tài năng “nhỏ bé” là Paulo Dybala và Antoine Griezmann.

Rõ ràng, muốn thành công tại sân Old Trafford, chiến lược gia người Bồ cần phải thay đổi nhiều về mặt tư duy chiến thuật để bắt kịp thời đại. Sir Alex Ferguson duy trì được thành công lâu dài tại đây là nhờ ông luôn học hỏi những cái mới và chịu thay đổi. Fergie đã đưa Man United lên đỉnh vinh quang với cú ăn ba huyền thoại năm 1999 bằng sơ đồ 4-4-2 cổ điển. Quãng thời gian sau đó, “ông già gân” chuyển sang sơ đồ 4-4-1-1 và vẫn duy trì được thành công tại Premier League. Đến năm 2008, Sir Alex áp dụng sơ đồ 4-3-3 và mang về sân Old Trafford thêm một chiếc cúp C1 nữa trước khi trở lại sơ đồ 4-4-2 để giành danh hiệu Premier League thứ 13 trước khi giải nghệ.

Chiến thuật 4-2-3-1 của Mourinho giờ đây đã lỗi thời và không còn đem lại sự bất ngờ cho đối thủ. Không phải trùng hợp khi 6 năm gần đây, chiến lược gia người Bồ chỉ giành được vỏn vẹn 5 danh hiệu so với 17 danh hiệu trong 7 năm trước đó. Những ngày tháng cuối cùng của “người đặc biệt” tại sân Stamford Bridge chỉ để lại những nỗi thất vọng ê chề và đương nhiên là cả dấu hỏi về khả năng thành công trong tương lai của ông.

Tuy nhiên như đã biết, Jose Mourinho cũng là một người ham học hỏi. Nhờ đó mà ông đã nhanh chóng thăng tiến từ một tay phiên dịch quèn thành một nhà cầm quân lừng lẫy đánh Đông dẹp Bắc khắp châu Âu. Tổng thống Nelson Mandela từng nói: “Đừng đánh giá một người dựa trên những thành công của họ mà hãy đánh giá dựa trên số lần họ gục ngã và đứng dậy trở lại”. Số lần thất bại của Mourinho không phải là ít bởi ông đã bị sa thải rất nhiều trong quá khứ. Nhưng ông vẫn luôn đứng dậy trở lại sau mỗi lần bị sóng gió đánh gục. Tin rằng, một viễn cảnh tương tự sẽ lặp lại khi Mourinho dẫn dắt Man United. Nếu Mourinho chịu thay đổi, chưa biết chừng ông sẽ trở thành một Sir Alex Ferguson thứ hai tại “nhà hát của những giấc mơ”.

Xuân Phong