Cái đêm được gọi là cuộc nổi dậy Hesperia ấy là thời điểm trũng nhất của Barcelona kể từ mùa giải tệ nhất trong lịch sử đội bóng, mùa 1941/42. Lúc đó, Barcelona đang từ những người lọt vào Chung kết European Cup năm 1986, trở thành những kẻ thất bại chỉ sau 2 năm. HLV Aragones rơi vào trầm cảm và sẽ rời đội bóng vào cuối mùa. Nunez sống dưới áp lực của những cáo buộc, và trong tia hi vọng cuối cùng để cứu vãn tình hình, ông đã chơi tất tay lá bài duy nhất mà ông có.

6 ngày sau, 04 tháng 5 năm 1988, Johan Cruyff chính thức trở thành HLV trưởng của Barcelona. Những gì xảy ra sau đó đã đi vào huyền thoại. Trong 14 năm trước khi bổ nhiệm Johan Cruyff, Barcelona chỉ có độc một chức vô địch quốc gia; 8 năm sau, khi HLV người Hà Lan bị sa thải trong một bối cảnh khó hiểu và đầy mâu thuẫn, Los Cules đã có thêm 11 danh hiệu trong phòng truyền thống. Người đàn ông được coi là xuất sắc nhất trong thế hệ của mình đã cứu đội bóng dưới tư cách cầu thủ vào những năm cuối thập niên 1970, và vớt Barca từ vũng bùn lên chỉ một thập niên sau đó. Đóng góp của Johan Cruyff với đội bóng này lớn đến mức rất nhiều Cules đến giờ vẫn tin rằng Dream Team do ông xây dựng vẫn là đội hình tốt nhất của Barcelona từ trước đến giờ. Niềm đam mê với bóng đá đẹp, khát khao chiến thắng và tính khí đôi lúc khó chịu của Johan Cruyff đã làm nên bản sắc của một Barcelona tuyệt vời trong những năm về sau đó. Bạn đã từng nghe tới La Masia chưa? Ấy chính là một trong những di sản của Johan Cruyff…

Ngay sau khi đêm Hesperia định mệnh trôi qua, Cruyff bắt tay ngay vào công việc tái thiết đội bóng. 15 cầu thủ đã bị bán đi, bao gồm cả những ngôi sao trong đội Một và những kẻ cầm đầu vụ nổi loạn – Victor Munoz, Ramon Caldere và Bernd Schuster (người về sau đến Real Madrid). Trám vào chỗ của họ là 12 cái tên mới, bao gồm có cầu thủ chạy cánh Txiki Begiristain, tiền vệ tấn công Jose Mari Bakero, tiền đạo Julio Salinas và tiền vệ phòng ngự Eusebio. Những người này đã trở thành bộ khung ăn ý thực sự trong Dream Team của Cruyff về sau này. Eusebio bồi hồi nhớ lại khoảng thời gian đó: “Thật tự hào khi một cầu thủ ở đẳng cấp thế giới như ông ấy lại để mắt tới tôi. Những năm chơi bóng của ông ấy đã thay đổi hoàn toàn Barcelona và cả nền bóng đá Tây Ban Nha. Thời điểm đó tôi mới 23 tuổi, và cánh cửa sự nghiệp của tôi được ông ấy mở toang về phía mặt trời. Ông ấy mang lên đội Một những cầu thủ trẻ, đầy khát khao cống hiến và không bị kéo xuống bởi hoàn cảnh của đội bóng thời ấy.”

Bất chấp sự không hài lòng của Nunez, Cruyff giữ lại kẻ cầm đầu vụ nổi loạn Alexanko dù cho cầu thủ 32 tuổi này đã phải nhận không ít sự chỉ trích từ các CĐV Barcelona. Giải thích cho hành động này, Cruyff nói đầy quyết liệt: “Alexanko chẳng làm gì sai cả, cậu ấy chỉ làm đúng nhiệm vụ của một đội trưởng, một người phải đứng lên nói ra sự thật và không làm các đồng đội của mình phải thất vọng. Tôi không khai trừ người đã nói ra điều cần phải nói. Cậu ấy là một người lĩnh xướng, là chất keo kết dính các cầu thủ”. Hàm ý của Cruyff ở đây quá rõ ràng: Chủ tịch, ở đây tôi mới là lãnh đạo. Cái cách cầm tay chỉ việc mà Nunez đã áp dụng với cả đội bóng và những bất động sản, khách sạn có trong tay ông cũng sẽ phải biến mất. Cruyff nói thẳng với Nunez: “Nếu ông muốn nói chuyện với tôi, tôi sẽ đến văn phòng của ông. Ông không được đến phòng thay đồ của tôi.”

Tiếp theo, Cruyff gây dựng lại triết lý của đội bóng. Tập hợp đội hình mới toanh của mình vào một ngày tháng Bảy năm 1988, El Flaco làm rõ quan điểm về một bộ khung mà ông muốn điều hành.

“Ông ấy có một tấm bảng đen, và vẽ lên đó 3 hậu vệ, 4 tiền vệ, 2 người chạy cánh theo kiểu wing-man và một tiền đạo.” – Eusebio nhớ lại – “Chúng tôi nhìn nhau và nghĩ “cái quái gì thế này”, bởi thời điểm đó, 4-4-2 và 3-5-2 đang phát triển cực thịnh. Chúng tôi không thể tin nổi Cruyff lại xây dựng một hệ thống có nhiều cầu thủ tấn công và ít người phòng ngự đến thế. Một tay ông ấy đã mang đến Tây Ban Nha một lối chơi bóng hoàn toàn mới. Đó là một cuộc cách mạng thực sự”. Sơ đồ 3-4-3, được nâng cấp từ 4-3-3 mà Cruyff học được từ Rinus Michels ở Ajax và ĐTQG Hà Lan trong những năm 1970, đã được ra đời như thế. Về sau, Cruyff có giải thích: “Nếu bạn có 4 hậu vệ chỉ để kèm 2 tiền đạo đối phương thì sẽ rất lãng phí; trong khi bạn chỉ có 6 người chọi 8 ở khu vực giữa sân. Làm sao có thể thắng trong một trận đấu như thế? Chúng tôi phải đưa một cầu thủ phòng ngự dâng cao vào đội hình hàng tiền vệ.”

“Tôi bị chỉ trích nhiều vì để đội bóng thi đấu với chỉ 3 hậu vệ, nhưng ấy là điều ngu xuẩn nhất mà tôi từng được nghe. Những gì chúng tôi cần là làm dày dạn khu trung tuyến, nơi mà chúng tôi cần nhiều cầu thủ nhất. Tôi thích thắng 5-4 hơn là thắng 1-0 nhiều.” Trên thực tế, suy nghĩ chú trọng phòng ngự chưa bao giờ có trong tâm trí của Cruyff. Có một lần thủ thành Andoni Zubizarreta hỏi HLV của mình về việc nên phòng ngự trong tình huống cố định như thế nào, Cruyff trả lời tỉnh bơ: “Tôi biết thế nào được? Cậu quyết định đi. Cậu rõ ràng là thích chống một quả phạt góc hơn tôi mà.”

Điểm nhấn của sơ đồ chiến thuật này là sự kiểm soát trái bóng mà đến giờ này vẫn là thương hiệu của Barca. Giải thích cho điều này, Cruyff nói: “Khái niệm rất cơ bản: Khi bạn khống chế trái bóng hoàn toàn, bạn di chuyển liên tục, đối phương sẽ không thể ghi bàn. Bạn sẽ biến áp lực từ phía đối phương thành lợi thế của mình nếu bạn di chuyển tốt. Trái bóng sẽ đi đúng như những gì bạn muốn.”

Chiến thuật của Cruyff có một vấn đề. Đội hình trong tay ông khá mỏng, trong khi các cầu thủ phải di chuyển liên tục theo những tính toán tức thời. Một đội quân mới mang tư tưởng khát khao kiểm soát bóng cần phải được ra đời, lò La Masia cần được cải tổ. Thật khó tin khi một đội bóng đã sản sinh ra những Xavi, Iniesta và Messi lại đã từng lựa chọn cầu thủ trẻ theo tố chất hình thể chứ không phải năng lực trước thời của Cruyff. Năm 1986, Barcelona chỉ lựa chọn giữ lại những cầu thủ cao trên 1m80. Một cậu bé tưởng chừng đã bị loại nhưng có khát khao lớn chơi cho Barca thời bấy giờ đã phải hét lên: “Tôi sẽ cao hơn 1m80! Tôi sẽ trở thành một cầu thủ chuyên nghiệp!” Cậu bé ấy chính là Pep Guardiola.

Cruyff đến và thay đổi quy tắc kì cục ấy. “Tôi có trong tay những cầu thủ nhỏ con, như Albert Ferrer, Sergi hay Guillermo Amor; những người không mạnh về hình thể nhưng có thể “vuốt ve” trái bóng rất khéo và vờn đối phương như mèo vờn chuột.” – Cruyff cho biết – “Pep không đến mức bé nhỏ, nhưng cậu ấy chơi bóng cực kì thông minh, và đó chính là điều mà tôi muốn".

Tất cả các đội trẻ Barca thời đó, từ độ tuổi… U8 cho đến Barcelona B, đều thấm nhuần tư tưởng cách mạng với 3-4-3 của đội Một và có khát khao sở hữu trái bóng. Hệ thống tuyển trẻ “lò Cruyff” được tạo ra và duy trì, trong đó, những Ferrer, Amor và Sergi có 1000 trận chơi cho Barcelona; và không ai trong số họ cao trên 1m80. Pep Guardiola, cao hơn 1m80 nhưng khá mảnh khảnh, ra sân 384 trận.

Đơn giản, nếu không có Cruyff, về sau này sẽ chẳng có những Xavi, Iniesta hay Thiago.

Tất cả quỳ rạp trước "Đoàn quân khát máu"

Bất chấp những căng thẳng xung quanh Cruyff và chủ tịch Nunez, nhất là sau thất bại trước CSKA Moscow vào tháng 12/1992, đội bóng vẫn liên tiếp giành được những danh hiệu. Điểm sáng trong số đó là chức vô địch năm thứ ba liên tiếp vào năm 1993, lại một lần nữa đăng quang ở vòng đấu cuối, lại một lần nữa nhờ vào thất bại của Real ở Tenerife, một lần nữa Barca ghi được 87 bàn. Khi ngôi sao Romario tới vào năm 1993, tất cả đã sẵn sàng cho kỷ lục vô tiền khoáng hậu: vô địch La Liga 4 lần liên tiếp và chức vô địch châu Âu thứ 2 trong 3 năm. Cú hattrick của tiền đạo người Brazil trong chiến thắng 5-0 trước Real Madrid là minh chứng rõ nhất cho cuộc cải tổ của Cruyff.

Danh hiệu năm đó được gọi với cái tên “Chức vô địch của kẹo Chupa Chups” (loại kẹo mút Cruyff hay ngậm để cai thuốc lá). Sở dĩ có tên gọi ấy là bởi các CĐV Deportivo La Coruna đã sớm ăn mừng danh hiệu vô địch ở vòng áp chót bằng cách cải trang thành những chiếc kẹo mút và nhảy múa trên khán đài - một hành động ám chỉ tới Cruyff. Nhưng rồi chính cú sút phạt đền hỏng ăn của Miroslav Djukic trong những phút cuối cùng trận gặp Valencia đã giúp Barca đăng quang.

Mùa giải đó Barca giành 28/30 điểm tối đa kể từ trận thua 6-2 trước Zaragoza. Sau thất bại đó, Cruyff đã tuyên bố sẽ gia hạn với tất cả các cầu thủ sắp đáo hạn hợp đồng nếu như Barcelona giành chức vô địch. Báo chí cực kỳ phấn khích với quyết định này và đặt một cái tên rất kêu cho đội bóng: Đoàn quân khát máu.

Bốn ngày sau, đội bóng được mệnh danh là “bất khả chiến bại” tiếp tục hướng tới mục tiêu tiếp theo, trận chung kết Champions League với AC Milan. Koeman, Guardiola, Romario và Stoichkov đều đang ở đỉnh cao phong độ. Cruyff còn tự tin tuyên bố “Barca là đội bóng được đánh giá cao hơn. Milan chẳng là gì cả, lối chơi của họ dựa trên phòng ngự, còn nền tảng của chúng tôi là tấn công”. Nhưng rồi Milan giành chiến thắng 4-0, với cú đúp của Daniele Massaro, còn Marcel Desailly và Dejan Savicevic mỗi người đóng góp một bàn. Hiếm có khi nào hàng phòng ngự của Barcelona bị công phá một cách tàn nhẫn như thế.

Bỏ qua thất bại ở trận chung kết trước AC Milan và những năm tháng cuối cùng không mấy đẹp đẽ trên băng ghế huấn luyện của Barca, kỷ nguyên của Johan Cruyff ở Nou Camp thực sự đã sản sinh một khái niệm mới về bóng đá. “Báo đen” Eusebio, một trong những học trò xuất sắc của ông, đã từng nói” Tôi có thể cảm nhận được ADN của ông ấy trong cả đội. Mọi cầu thủ hiểu rõ hệ thống của đội bóng và thành công của lò La Masia là bằng chứng cho sự thành công của ông ấy. Mọi cầu thủ thành danh từ đội trẻ đều có bóng dáng của ông ấy".

Chính những thay đổi căn bản của Cruyff trong những năm cuối thập niên 80 đã đặt nền móng vững chắc để xây dựng nên một Barcelona vĩ đại, từ thời của Frank Rijkaard cho tới Pep Guardiola. Ngay cả thành công của ĐT Tây Ban Nha tại EURO hay World Cup cũng khởi nguồn từ những triết lý của Cruyff. Và công lao của Thánh Johan được tóm gọn trong câu cựu trung vệ Miguel Angel Nadal: “Ông ấy đã sản sinh ra một khái niệm mới về bóng đá ở đất nước này.”

Những thước phim lịch sử về Johan Cruyff